دو فصلنامه علمی- پژوهشی خشک بوم جلد 2 شماره 2 پاییز و زمستان 1391 بررسی برخی مساي ل اجتماعی- اقتصادي در شیوه هاي مختلف بهره برداري از مراتع (مطالعه موردي: مراتع منطقه ندوشن) علی اکبر کریمیان استادیار دانشکده منابع طبیعی و کویر شناسی دانشگاه یزد akarimian@yazd.ac.ir دریافت: 1390/10/07 پذیرش: 1391/09/27 چکیده این تحقیق در سال 1390 به منظور بررسی و مقایسه برخی مساي ل اقتصادي- اجتماعی موجود در روشهاي مختلف بهرهبرداري از مراتع از دیدگاه بهرهبرداري در مراتع صدر آباد ندوشن (استان یزد) انجام شد. جامعه آماري تحقیق بر اساس پروانهچرایی به سه گروه تک پروانه به نام بهرهبردار(افراز) پروانه به نام شخص به عنوان نماینده بیش از 2 بهرهبردار( مشاع) و پروانه به نام شوراي روستا تقسیم شد. در این راستا 16 سامان عرفی در سه شیوه بهربرداري در منطقه مورد مطالعه انتخاب شد. با توجه به اهداف تحقیق 38 پرسشنامه از طریق مصاحبه مستقیم با بهرهبرداران (صاحبان پروانه چرا) در منطقه تکمیل گردید. یافته هاي پژوهش نشان داد عامل احساس مالکیت در مراتع افرازي به طور معنیداري بالاتر از مراتع مشاعی و در مراتع مشاعی بالاتر از شورایی است (0/05 شورایی و افرازي است (0/05 ندارد (0/05.(p<.(p<.(p>.(p< 0/05) رقابت در بهرهبرداري و تمایل به افزایش تعداد دام در مراتع مشاعی بیشتر از مراتع میزان حمایت دولت از بهرهبرداران در برخورد با تخلف کنندگان در سه گروه مورد بررسی اختلاف معنی داري همچنین میزان تمایل بهرهبرداران به تفکیک مرتع در دو شیوه بهره برداري مشاعی و شورایی با هم اختلاف معنی دار داشته به نحوي که بهرهبرداران مشاع تمایل بیشتري براي تفکیک مراتع نسبت به بهره برداران شورایی دارند. واژگان کلیدي: شیوههاي بهرهبرداري بهرهبرداري افرازي بهرهبرداري مشاعی بهرهبرداري شورایی ندوشن. مقدمه بخش مهمی از مراتع در چارچوب نظام سنتی بهرهبرداري میشوند و شناخت دقیق این نظامها در مدیریت و بهرهبرداري مراتع امري ضروري است ) Azkia, 1997). در بهرهبرداري اصولی و پایدار مراتع مدیریت را باید تلفیقی از دو بعد اکولوژیکی و اجتماعی دانست. (2000) Khaniki Papoliyazdi & Labaf با بررسی نظامهاي مرتعداري در مراتع ایران اعتقاد دارند مو لفههاي اکولوژیکی وضعیت پوشش گیاهی و مشخصات فنی مراتع از عوامل شکلگیري نظامهاي مدیریت چرا و بهرهبرداري از مراتع است. بنابراین در مدیریت و اجراي طرحهاي اصلاح و احیاء به کارگیري اصول مرتعداري در صورتی امکانپذیر است که ارزش طبیعی و بوم شناختی مراتع در ارتباط با شرایط اجتماعی با تا کید بر سه عنصر انسان دام و مرتع در واحدهاي اقتصادي در نظر گرفته شود (2000.(Rangavaran, اطلاع دقیق از وضعیت پوشش گیاهی به عنوان یکی از عاملهاي اساسی مورد نیاز در برنامهریزي و اراي ه روشهاي مناسب مدیریت دام و مرتع در واحدهاي اقتصادي و اجتماعی است ) al., Arzani et 2007 و Viadrich, 2007.(Oses Eraso & در ارتباط با مدیریت منابع طبیعی مشترك در تانزانیا نتایج مطالعه (2009) al. Queen et نشان داد در واحدهاي اکول وژیکی و مح دودهه اي عرف ی مع ین تعامل بین بهرهبرداران در مدیریت منابع عمومی مشترك اهمیت کلیدي دارد. (2007) Viadrich Oses Eraso & با مطالعه مالکیت مشاعی در پامپلونا اسپانیا که به وسیله دو مو سسه تعاونی و غیرتعاونی مدیریت میشد مدلی اراي ه داد که در
بررسی برخی مساي ل اجتماعی- اقتصادي در شیوه هاي مختلف بهره برداري از مراتع علی اکبر کریمیان 55 آن همکاري اجتماعی در مالکیت مشاعی به عنوان سازو کار مثبت مشاهده شد و در مدیریت پایدار منابع طبیعی اثرگذار بود. (2007) al. Arzani et در بررسی حداقل مساحت مرتع مورد نیاز دامداران استان سمنان عامل اساسی تخریب مراتع را عدم تعادل دام و مرتع و بهره- برداري بیرویه بیان داشت. در حال حاضر مشکلات مدیریت مراتع کشور تعدد بهرهبردار تعداد زیاد دام و بهرهبرداران با بنیه اقتصادي پاي ین است که شرایط لازم براي سرمایهگذاري و اصلاح و توسعه مراتع را با چالش مواجه مینماید. (2001) Gandali در بررسی و مقایسه شیوههاي بهره- برداري از علوفه مراتع و تا ثیر آن بر عرصههاي مرتعی استان سمنان بیان نمود که شیوههاي بهره برداري از مراتع بر روي میزان تولید علوفه در مراتع اثر معنیدار دارد. (2010) Karimian با بررسی تا ثیر شیوه هاي مختلف بهرهبرداري بر وضعیت مراتع زمستانه استان سمنان و (2010 ( al. Heydari et با بررسی شیوههاي مختلف بهره- برداري در مراتع بلده مازندران بیان نمودند که بین انواع مدیریت مرتع با وضعیت پوشش گیاهی در شیوه هاي مختلف بهرهبرداري رابطه معنیداري وجود دارد. به عبارت دیگر هر چه تعداد بهرهبردار از مرتع بیشتر شود وضعیت مراتع رو به فقیر شدن پیش میرود. نتایج بررسی Lise (2000) نشان میدهد در مراتع مشاعی و جمعی مشکل مدیریت هنگامی شروع میشود که هر بهرهبردار تلاش میکند که هر چه بیشتر از این منابع استفاده نماید. نتایج مطالعه (2006) al. Bogal et در ارتباط با محدودههاي عرفی و نظام بهرهبرداري از آن در شرق اتیوپی نشان داد قانونمند نبودن حقوق بهرهبرداري و مدیریت در اراضی مرتعی این مناطق باعث تخریب مراتع فقر بیشتر و کمبود غذا شده است. آنها مشخص نبودن چگونگی مدیریت و حق بهرهبرداري را باعث بینظمی و رقابت در بهرهبرداري مفرط از منابع میدانند. (2011) al. Hosseini Nasab et با بررسی رابطه بین نوع مالکیت مرتع و وضعیت بهره- برداري در مراتع ییلاقی شهرستان اراك نشان داد هر چند مالکیت مشاعی داراي معایبی است ولی با توجه به کارایی و بالا بودن روحیه مشارکت در بین بهرهبرداران آن این نوع از مالکیت را مناسبتر از شیوه بهرهبرداري شورایی و افرازي دانسته است. معایب مالکیت مشاعی را نیز میتوان با مدیریت درست برطرف نمود و انگیزه حفظ منابع طبیعی را با برنامههاي خاص در بین مردم بوجود آورد. هدف از انجام این تحقیق بررسی و مقایسه برخی عوامل اقتصادي- اجتماعی موجود بین شیوههاي مختلف بهرهبرداري از دیدگاه بهرهبرداران در مراتع صدر آباد ندوشن است. مواد و روشها منطقه مورد مطالعه مراتع مورد مطالعه در منطقه صدر آباد ندوشن با موقعیت جغرافیایی 31 53 9 عرض شمالی و 10 32 53 طول شرقی در فاصله 150 کیلومتري از مرکز استان و در ارتفاع 2325 اراضی منطقه در محدوده شیب متري از سطح دریا واقع شده است. %2-10 دارد. گسترش اقلیم منطقه بر مبناي طبقهبندي اقلیمی دومارتن گسترش یافته خشک فرا سرد میباشد که میانگین بارندگی و دماي سالانه منطقه به ترتیب 98/3 میلیمتر و 14/4 C است. روش بررسی در این تحقیق پنج شاخص احساس مالکیت بهره- برداران بینظمی و رقابت در بهرهبرداري میزان حمایت دولت از بهره برداران در برخورد با تخلفکنندگان میزان رقابت در افزایش دام و میزان تمایل بهرهبرداران به تفکیک مرتع در 16 سامان عرفی داراي سه شیوه بهره برداري (مشاعی شورایی و افرازي) مورد مطالعه و ارزیابی قرار گرفت. ابزار اندازهگیري پژوهش پرسشنامه بود. دادهها در پرسشنامه به صورت کمی با مقیاس رتبهاي (براساس طیف پنج گزینهاي لیکرت از خیلی کم تا خیلی زیاد) مورد سنجش و ارزیابی قرار گرفت. پایایی پرسشنامه با استفاده از ضریب آلفاي کرونباخ برابر با (0/82 =α) تعیین شد که مقدار این ضریب نشاندهنده هماهنگی انسجام و هم مسیر بودن گویهها است. درضمن اعتبار یا روایی سوالات نیز از روش معتبر سازي محتوا و با مراجعه به کارشناسان و متخصصان امر مورد تا یید قرار گرفت.
56 دو فصلنامه علمی- پژوهشی خشک بوم جلد 2 شماره 2 پاییز و زمستان 1391 تجزیه و تحلیل دادهها پرسشنامههاي تکمیل شده پس از بازبینی ابتدایی و بررسی دقت و صحت اطلاعات آماده جهت تجزیه و تحلیل شد. براي پردازش و استخراج دادههاي کمی وکیفی از نرم افزار آماري SPSS و با به کارگیري روشهاي آماري متناسب با سطح سنجش متغیرها مانند کروسکال والیس استفاده شد. در بخش آمار توصیفی به منظور بیان شرایط عمومی سامانهاي عرفی از آمارههایی همچون فراوانی درصد و میانگین رتبهاي استفاده شد. براي مقایسه میانگینها از آزمون من ویتنی و براي مقایسه شاخصهاي مورد نظر در هر یک از شیوههاي بهره برداري از آزمون کروسکال والیس استفاده شد (2010 Ghahouki,.(Zare نتایج چگونگی بهرهبرداري از مراتع نتایج به دست آمده از بررسی طرحهاي مرتعداري و مطالعات صحرایی نشان میدهد که بیش از %60 سامان- هاي عرفی منطقه مورد مطالعه از نظر شیوه بهرهبرداري به صورت افرازي بهرهبرداري میشوند (جدول 1). جدول 1. توزیع فراوانی انواع شیوه هاي بهره برداري و تعداد اعضاي آن در جامعه آماري مورد تحقیق درصد فراوانی شیوه بهره برداري 18/75 18/75 62/5 3 3 10 مشاع شورایی افرازي 100 16 جمع مساحت سامانهاي عرفی در هر یک از شیوههاي بهره- برداري نتایج بررسی نظرات پاسخگویان و طرحهاي مرتعداري نشان میدهد که توزیع مساحت در بین بهرهبرداران بسیار گوناگون بوده و از مساحتهاي کمتر از 300 هکتار تا بیش از 1500 هکتار را شامل میشود. جدول 2 درصد مساحت سامانهاي عرفی بهره برداران در هر یک از شیوه- هاي بهرهبرداري را نشان میدهد. تعداد دام در هر یک از شیوههاي بهرهبرداري نتایج مطالعات صحرایی نشان میدهد که حدود %56 از مراتع منطقه مورد مطالعه بین 300-400 رأس دام در محدودههاي عرفی دارند (جدول 3 ). جدول 2. درصد مساحت سامانهاي عرفی در هر یک از شیوههاي بهرهبرداري از مراتع مساحت سامان عرفی (هکتار) مشاع شورایی افرازي درصد 18/75 کمتر از 300 2 0 1 12/5 2 0 0 300-500 31/25 3 1 1 500-1000 12/5 1 1 0 1000-1500 25/0 2 1 1 بیشتر از 1500 جمع 100 10 3 3 جدول 3. وضعیت تعداد دام در هر یک از شیوههاي بهره برداري از مراتع تعداد دام مشاع شورایی افرازي درصد 25/00 کمتر از 3 0 1 300 56/25 6 1 2 300-400 18/75 1 2 بیشتر از 400 جمع 100 10 3 3
بررسی برخی مساي ل اجتماعی- اقتصادي در شیوه هاي مختلف بهره برداري از مراتع علی اکبر کریمیان 57 وضعیت مرتع بهرهبرداران در سامانهاي عرفی بررسی وضعیت مرتع بهرهبرداران نشان میدهد که وضعیت مرتع %37/5 بهرهبرداران مورد مطالعه در سه شیوه بهرهبرداري خوب و %37/5 از بهرهبردارانی که بیشتر به صورت گروهی از سامانهاي عرفی استفاده میکنند داراي مراتعی با وضعیت فقیر تا خیلی فقیر هستند. (جدول 4). جدول 4. وضعیت مرتع بهره برداران در شیوه هاي مختلف بهره برداري وضعیت مرتع مشاعی شورایی افرازي درصد 37/5 خوب 6 0 0 25/0 متوسط 3 0 1 18/75 فقیر 1 1 2 18/75 خیلی فقیر 0 2 0 جمع 100 10 3 3 عوامل اجتماعی- اقتصادي مو ثر بر مرتع در شیوههاي مختلف بهرهبرداري از دیدگاه بهرهبرداران در این بخش عوامل اجتماعی- اقتصادي مو ثر بر مرتع در شیوههاي مختلف بهرهبرداري از دیدگاه بهرهبرداران با پنج شاخص به طور مستقل مورد ارزیابی قرار گرفت که نتایج آن در ذیل بیان میشود: 1) براي مقایسه تا ثیر شیوه بهرهبرداري در احساس مالکیت بهرهبرداران نتایج آزمون کروسکال والیس نشان میدهد که میزان احساس مالکیت بهره برداران با شیوه- هاي مختلف بهرهبرداري در سطح اطمینان %99 معنی- داري است (0/001=P و 13/99=X2) (جدول 5 ). مقایسه میانگین رتبهاي در سه شیوه مورد مطالعه نشان میدهد که میزان احساس مالکیت بهرهبرداران در شیوه افرازي بیشتر از شیوه مشاعی و شیوه مشاعی بیشتر از شورایی است (شکل 1). جدول 5. میزان احساس مالکیت در بهره برداري متغیر مستقل امتیاز مشاع شورایی افرازي درصد X 2 سطح معنی داري احساس مالکیت بهره برداران 0/001 13/ 99 2/63 خیلی کم 0 1 0 22/22 کم 0 8 0 2/63 تا حدودي 0 1 0 22/22 زیاد 1 4 3 52/63 خیلی زیاد 9 6 5 جمع 100 10 20 8 30 25 a b 20 15 10 5 c افرازي مشاعی شورایی میانگین 0 شیوه بهره برداري شکل 1. مقایسه میانگین میزان احساس مالکیت مرتع در شیوه هاي مختلف بهره برداري.
58 دو فصلنامه علمی- پژوهشی خشک بوم جلد 2 شماره 2 پاییز و زمستان 1391 (جدول 6 ). مقایسه میانگین رتبهاي بینظمی و رقابت در بهرهبرداري در مراتع نشان میدهد که بیشترین بی نظمی و رقابت در بهرهبرداري در مراتع شورایی و کمترین آن در مراتع افرازي رخ داده است (شکل 2 ). 2) مقایسه تا ثیر شیوههاي مختلف بهرهبرداري بر میزان بینظمی و رقابت در بهرهبرداري با استفاده از نتایج آزمون کروسکال والیس نشان میدهد میزان رقابت در بهره برداري با شیوههاي مختلف بهره برداري در سطح اطمینان %99 معنیداري است P=0/000) و = 18/93 2 (X جدول 6. بی نظمی و رقابت در بهرهبرداري متغیر مستقل امتیاز مشاع شورایی افرازي درصد X 2 سطح معنی داري بی نظمی و رقابت در بهره برداري 0/000 18/ 93 28/94 خیلی کم 9 2 0 36/82 کم 1 10 3 10/52 تا حدودي 0 2 2 21/05 زیاد 0 6 2 2/63 خیلی زیاد 0 0 1 جمع 100 10 20 8 30 25 b c 20 15 10 5 a افرازي مشاعی شورایی میانگین 0 شیوه بهره برداري شکل 2. مقایسه میانگین بی نظمی و رقابت در بهره برداري از مرتع در شیوه هاي مختلف بهره برداري. معنی داري بین انواع بهرهبرداريها از این بابت وجود ندارد (جدول 7 ). ولی مقدار میانگین رتبهاي در مراتع شورایی با 21/68 و مشاعی 22/12 نشان دهنده حمایت بیشتر دولت در برخورد با تخلفکنندگان در این دو شیوه نسبت به مراتع افرازي با میانگین رتبهاي 13/05 است. 3) مقایسه تا ثیر شیوههاي مختلف بهرهبرداري در میزان حمایت دولت جهت برخورد با تخلفکنندگان از دیدگاه بهرهبرداران با بهرهگیري از نتایج آزمون کروسکال والیس نشان میدهد میزان برخورد با تخلفکنندگان از طرف دولت در شیوههاي مختلف بهرهبرداري هم معنیدار نیست (0/076=P X). 2 = 5/147 هر چند از نظر آماري اختلاف جدول 7. میزان حمایت دولت از بهره برداران مراتع در برخورد با متخلفین متغیر مستقل امتیاز مشاع شورایی افرازي درصد X 2 درصد معنی داري حمایت دولت از بهره برداران در برخورد با متخلفین 0/076 5/ 147 34/22 خیلی کم 6 4 2 42/10 کم 3 10 3 7/89 تا حدودي 1 1 1 15/79 زیاد 0 5 1 00/0 خیلی زیاد 0 0 1 جمع 100 10 20 8
بررسی برخی مساي ل اجتماعی- اقتصادي در شیوه هاي مختلف بهره برداري از مراتع علی اکبر کریمیان 59 4) مقایسه تا ثیر شیوههاي مختلف بهرهبرداري بر میزان تمایل براي افزایش تعداد دام بر اساس نتایج آزمون کروسکال والیس نشان میدهد که میزان رقابت براي افزایش دام مازاد در شیوههاي مختلف بهرهبرداري داراي اختلاف معنی داري با هم هستند. (0/02=P و 7/87= 2 X) (جدول 8 ). مقایسه میانگین رتبهاي این آزمون در شیوه- هاي مشاع شورا و افرازي نشان میدهد که تمایل براي افزایش دام در شیوه مشاعی بیشتر از شورایی و شورایی بیشتر از افرازي است (شکل 3). جدول 8. میزان تمایل براي افزایش دام در شیوه هاي مختلف بهرهبرداري متغیر مستقل امتیاز مشاع شورایی افرازي درصد X 2 درصد معنی داري رقابت در افزایش دام 0/02 7/ 87 10/52 خیلی کم 3 0 1 26/32 کم 4 5 1 31/58 تا حدودي 2 9 1 22/32 زیاد 1 6 3 5/26 خیلی زیاد 0 0 2 جمع 100 10 20 8 30 25 20 15 10 5 a b c افرازي مشاعی شورایی میانگین 0 شیوه بهره برداري شکل 3. مقایسه میانگین تمایل به افزایش تعداد دام توسط بهره برداران در شیوه هاي مختلف بهره برداري. 5) مقایسه تا ثیر شیوههاي مختلف بهرهبرداري بر میزان تمایل بهرهبرداران در هر مرتع بر اساس نتایج آزمون من ویتنی نشان میدهد بین دیدگاه بهرهبرداران در دو شیوه بهرهبرداري جهت تفکیک مراتع اختلاف معنیداري وجود دارد (0/001=P و 20/5= 2 X) (جدول 9). مقدار میانگین رتبهاي نشان میدهد میزان تمایل به تفکیک در شیوه هاي بهرهبرداري مشاعی از شیوه شورایی بیشتر است (شکل 4). تمایل جدول 9. میزان تمایل بهره برداران به تفکیک مرتع در شیوه هاي مختلف بهرهبرداري متغیر مستقل امتیاز مشاع شورایی درصد X 2 درصد معنی داري بهره برداران به تفکیک مرتع 0/000 17/ 25 17/9 خیلی کم 5 0 28/5 کم 6 2 10/7 تا حدودي 2 1 25/0 زیاد 3 4 17/9 خیلی زیاد 4 1 جمع 100 20 8
60 دو فصلنامه علمی- پژوهشی خشک بوم جلد 2 شماره 2 پاییز و زمستان 1391 30 25 20 15 10 5 0 a b مشاعی شورایی شیوه بهره برداري میانگین شکل 4. مقایسه میانگین تمایل بهره برداران به تفکیک مرتع در دو شیوه بهره برداري مشاعی و شورایی. بحث و نتیجه گیري مالکیت یکی از بحث برانگیزترین موضوعهایی است که تاکنون در مدیریت مراتع در ایران تحقیقات زیادي در خصوص آن صورت گرفته است. تقسیمبنديهاي مختلفی از مالکیت مراتع وجود دارد و هر تحقیق به دنبال پاسخ- گویی به مشکلات و مساي ل خاصی از مالکیت در منابع طبیعی است. با این وجود بسیاري از سوالها و ابهامها پاسخ داده نشده است. به دنبال پاسخگویی به یکی از این سوالات که ریشه در مساي ل اجتماعی و اقتصادي دارد مالکیتهاي افرازي مشاعی و شواریی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که حدود %40 از سامانهاي عرفی مورد مطالعه به صورت مشاعی و شورایی بهرهبرداري می- شود. نتایج اندازهگیري وضعیت مراتع در محدودههاي عرفی این بهرهبرداران بیانگر وجود تفاوت بین وضعیت مراتع در شیوههاي مختلف بهرهبرداري است. به عبارت دیگر وضعیت مراتع براساس شیوه بهرهبرداري حاکم در هر سامان عرفی متفاوت است. هر چند نمیتوان به طور کامل این تفاوت را به دلیل شیوه بهرهبرداري در این منطقه دانست ولی به نظر میرسد هر چه نوع مدیریت در بهرهبرداري از حالت فردي به سمت گروهی میرود به دلیل بهره برداري نامتناسب با ظرفیت مراتع در سامانهاي عرفی درجه وضعیت مرتع ضعیفتر میشود. این نتایج با نتایج مطالعات (1997) al. Lise Azkia et (2000) (2010) al. Heidari et و (2011) Karimian که اظهار میدارند در نظام بهرهبرداري اشتراکی بهرهبرداي متناسب با ظرفیت پوشش گیاهی نیست همسویی داشته ولی با نتایج مطالعات (2000) Oses Eraso & Viadrich و (2011) al. Hosseini Nasab et که شیوه بهرهبرداري مشاعی را به علت روحیه مشارکت بیشتر بهرهبرداران داراي کارایی بالاتر میدانند در تضاد است. دلیل این مغایرت به طور مشخص مربوط به روحیه افراد درمناطق مختلف بوده که تا حدود زیادي متفاوت و با توجه به تجربه افراد از انجام کارهاي گروهی در طول زمان ایجاد شده و به صورت فرهنگ در میآید. اگر بتوان روحیه و فرهنگ کار مشترك را در افراد بالا برد طبیعی است که نه تنها در این زمینه بلکه در همه زمینهها نتیجه بهتري نیز به دست میآید. بر اساس نتایج این تحقیق به نظر می رسد در نظامهاي بهرهبرداري اشتراکی تصمیمگیري و استفاده درست از مراتع به خاطر تعداد زیاد بهرهبردار مشکل است. در این نظامها هر بهرهبردار سعی بر استفاده هر چه بیشتر از منابع را دارد. بر این اساس تعداد بهره بردار کم احساس مالکیت در بهرهبرداري دانش مرتعداري بالاتر و مرتعداري به جاي دامداري را میتوان برتري شیوه بهره برداري افرازي نسبت دو شیوه مشاعی و شورایی دانست که در تحقیقات (1997) al. Azkia et و (2001) Gandali و (2011) Karimian به آن اشاره شده است. بر اساس نتایج این تحقیق به نظر میرسد که میزان احساس مالکیت در شیوه بهرهبرداري گروهی نسبت به وضعیت انفرادي کمتر بوده و بنابراین بینظمی و رقابت در بهرهبرداري را باعث شده است. در چنین شرایطی نظارت مستمر و برخورد مناسب دولت با تخلفکنندگان میتواند بخشی از مشکلاتی را که براي بهره برداران صاحب حق در مراتع وجود دارد تا حدود زیادي کاهش دهد. توجه نکردن به این موضوع باعث میگردد تا بهره برداران
بررسی برخی مساي ل اجتماعی- اقتصادي در شیوه هاي مختلف بهره برداري از مراتع علی اکبر کریمیان 61 (2007) (2004) Natan و (2010) al. Heidari et که نوع مدیریت و تعدد بهرهبرداران را بر وضعیت کمی و کیفی پوشش گیاهی در سامانهاي عرفی مو ثر میدانند همخوانی دارد. به طور کلی اگر چه به علت ساختار اجتماعی تغییر شیوههاي بهرهبرداري که به صورت عرفی پایدار شدهاند امکان پذیر نخواهد بود ولی میتوان با تشکیل تعاونیهاي مرتعداري ضمن کاهش رقابت و بینظمی در بهرهبرداري براساس نوع مدیریت و شیوه بهرهبرداري موجود در هر سامان عرفی نسبت به کاهش تعداد دام و بهرهبردار در جهت حفظ پایداري اکولوژیک و تعادل اجتماعی محدوده- هاي عرفی منطقه اقدام نمود. سپاسگزاري بر خود لازم میدانم از همە کسانی که در به انجام رسیدن این تحقیق همکاري داشتهاند به ویژه بهرهبرداران سختکوش و زحمتکش مراتع منطقه تقدیر و تشکر نمایم. رقابت بیشتري براي افزایش تعداد دام داشته و علاقهاي به جداسازي مراتع خصوصا در شیوه بهرهبرداري گروهی نداشته باشند. نتایج نشان میدهد که گرایش وضعیت مرتع تحت تا ثیر نحوه مدیریت و شیوههاي مختلف بهرهبرداري قرار داشته و باعث میشود بهرهبرداران مراتع مشترك احساس مسو لیت کمتري نسبت به مساي ل فنی مراتع داشته و به ارزشهاي دراز مدت مراتع توجهی نداشته باشند. در واقع میتوان اینگونه بیان نمود که بهرهبرداري از مراتع به - منظور حفظ حیات و تداوم معیشت عامل تشدید رقابت در میان بهرهبرداران است و تعداد دام زیاد و منابع محدود عاملی براي افزایش بهرهگیري از مراتع است. وضعیت ضعیف مالی بهرهبرداران در مراتع مشترك آنها را مجبور به افزایش تعداد دام میکند بهطوري که میتوان گفت بهرهبردار به دنبال وضعیت مطلوب براي زندگی خود دست به افزایش تعداد دام و بهرهبرداري غیر اصولی از مراتع می- زند. بنابراین فقر بهرهبرداران میتواند در روند گرایش وضعیت مرتع تا ثیر داشته باشد. این نتایج با مطالعات Arzani et al. Papoliyazdi & Labaf Khaniki (2000) References Arzani, H., Azarnivand, H., Mehrabi, A. K., Nikkhah, A., & Fazel Dehkordi, L. (2007). Minimal rangeland area needs for stock holders in Semnan Province. Journal of Pagoohesh and sazandegi, 74, 107-113, (in Farsi). Azkia, M. (1997). Investigation and evaluation of socio economic of range management plan in Fars and Kohkiloyeh va Boyer Ahmad,Tehran University Press, (in Farsi). Bogale, A.,Taeb, M., & Endo, M. (2006). Land ownership and conflict over the use of resources: Implication for household vulnerability in eastern Ethiopia. Journal of Ecological Economics, 58, 134-145. Gandali, K. (2001). Investigation and comparison of different utilization methods and effect on rangelands in Semnan province, MSc thesis, Imam Khomaini University. Heydari, G., Agili, S. M., Barani, H., Gorbani, G., & Mahboobi, M. R. (2010).Correlation analysis between range condition and participation rate in rangeland plan( Case study Baladeh rangelands Mazandaran Province. Rangeland journal, 4(1), 138-149. Hosseini Nasab, M., Barani, H., & Dianati, G. (2011). Investigation of relationship between kind of ownership and range condition (Arak rangelands). Journal of Range and Desert Reaserch, 17(1), 166-179, (in Farsi). Karimian, A. A. (2011). Investigation and comparison of range condition in different utilization methods (Case study: Winter rangelands in Semnan province). Journal of Rural Research, 2( 2), 95-110, (in Farsi). Lise, W. (2000). Factors influencing people s participation in forest management in India. Journal of Ecological Economic, 34, 379-392. Nathan, F. S. (2004). Viewpoint: The need for qualitative research to understand ranch management. Journal of Range Management, 57, 668-674. Oses-Eraso, N,. & Viadrich-Grua, M. (2007). Appropriation and concern for resource scarcity in the commons. An experimental study Ecological Economics, 63, 435-445.
62 دو فصلنامه علمی- پژوهشی خشک بوم جلد 2 شماره 2 پاییز و زمستان 1391 Papoliyazdi, M. H., & Labaf Khaniki, V. M. (2000). Rangeland utilization methods, Journal of Geographical Research, 15, 56-57, (in Farsi). Quinn, C. H., Huby, M., Kiwasilla, H. C., & Lovett, J. (2007). Design principle and common pool resource management: An institutional approach to evaluating community management in semi-arid Tanzania. Journal of Environmental Management, 84, 100-113. Rangavaran, R. (2000). Effect of number of stock holdersand rangeland area on range condition in East Azarbayejan, MSc thesis, Tarbiat Modarres University, Pp91. Zare Ghahouki, M. A. (2010). Data analysis in natural resource research using SPSS software, Tehran University Press.
Arid Biome Scientific and Research Journal Vol. 2 No. 2 2012 Investigation of some socio- economic problems in different utilization methods of rangelands (Case study: Nodushan Area, Yazd Province) A. A.Karimian, Assistant Professor Faculty of Natural Resources and Eremology, Yazd University akarimian@yazd.ac.ir Abstract Received: 28 Dec 2011 Accepted: 17 Dec 2012 This research carried out in order to compare some socio-economic problems in different utilization methods in point of view of responders at Yazd province in year 2011. Reference population in this study according to the grazing license, was divided to private exploitation, collective exploitation and conciliar exploitation. In this regard 16 ranches in the three exploitations methods were selected. According to the objectives and hypotheses, 38 questionnaires via direct interviews with exploitation (grazing license holders) have been completed in this region. The findings indicate that ownership s sense factor in private exploitation is higher than collective exploitation and in collective exploitation is higher than conciliar exploitation(p<0.05). Rivalry in utilization and tendency to increase of animal in collective exploitation is higher than conciliar exploitation and private exploitation (p<0.05). there is no significant differences in Encounter to offenders by government between different utilization methods(p>0.05). Also the rate of tendency of stock holders to ranch division in collective exploitation is higher than conciliar exploitation (p<0.05). Keywords: Utilization methods; Private exploitation; Collective exploitation; Conciliar exploitation; Nodushan Rangelands.